Aydın’ın önemli kültür öğelerinden biri Yörüklük ve Deveciliktir. Anadolu’da birçok yerde Yörük hayatı yaşanmasına rağmen, iki asırlık geçmişe sahip olan deve güreşlerinin ilimizde başlamamıştır ve bu kültürü asırlardır kesintisiz olarak devam ettirmektedir.
Ege kültürünü en iyi yansıtan şehirlerden biridir Aydın. Aydın’da kültür deyince akla gelen ilk özelliklerden biri devecilik ve deve güreşleridir. Devecilik Orta Asya’dan günümüze kadar gelen Türk kültürünün önemli bir parçasıdır. Orta Asya’da sürdürülen yaylak-kışlak yaşam tarzının bir sonucu olarak Türkler, develeri binek hayvanı olarak kullanagelmiştir. Anadolu’ya uzanan tarihsel çizgide Türk boyları deveyi ve deveyle ilgili kültürü de Anadolu topraklarına taşımıştır.
DEVE GÜREŞLERİ
Anadolu’nun her yerinde deve ve konargöçer yaşam olmasına rağmen kıyı Ege’de deveciliği yaşatan bahsedilen sosyal, kültürel ve ekonomik etkenler olmuştur. Özellikle 1800’lü yıllardan itibaren modern yaşam pratiklerinin kıyı Ege’de oluşmaya başlaması, eğlence kültürü, boş zaman aktivitesi gibi unsurlar bu bölgede deve güreşlerinin organizasyon boyutunu almasını sağlamıştır.
Develerin güreş mücadelelerinde yağlı güreşlerdeki pehlivanların benzer oyunları göstermeleri, Yörük insanı açından deve güreşini değerli kılmıştır. Yağlı güreşteki pehlivanın kıspet dövme, gururla sahada çalımlanması gibi unsurları, devenin güreş öncesi çalımlanmaları ile benzerlikler taşıması, deve güreşlerini önemli bir kültürel unsur haline getirmiştir. Ayrıca deve güreşlerinin yapıldığı coğrafya olan kıyı Ege’de “Efe’nin gururlu hareketleri, dik duruşu deveciliğin bu coğrafyada günümüze kadar yaşamasını sağlamıştır.
GÜREŞ TERMİNOLOJİSİ
Ekim-kasım aylarında develerin çiftleşme mevsiminin başlaması ile tamamen keçi kılından üretilmiş devenin önünden arkasına kadar kapatan çul devenin üstüne konur. “havut” adı verilen semerin büyüğü olan nesne devenin üstüne konur. Havudun durması ve üstünden düşememesi için ise hatap adı verilen ağaçtan kalıplarla devenin üstüne sabitlenir. Havut ve hatapların durması içinde devenin karın altın kalın keçelerden yapılan karın altı keçesi denilen kalın keçeden yapılmış işlemeli nesne ipler yardımı ile sabitlenir.
Her güreş öncesi bu ipler sıkılır güreş sonrası gevşetilir. Devenin olmazsa olmazı havan (çan) hatapların üstüne takılır ve deve her yürüdüğünde havan hataplara vurduğu için ses çıkararak km’lerce öteden orada bir deve olduğunu hatırlatır. Daha boncuk süslemeler gibi çeşitli aksesuarlardan oluşan semer konur ve deve güreşirken sırtında bu havut olur. Devenin beslenmesi, bakımı, güreşlere hazırlığı deve sahipleri ya da varlıklı deve sahiplerinin tuttukları “savran” olarak adlandırılan bakıcılar tarafından yapılır.
HAVUTÇULUK
Havut, renkli keçeler ile kaplı deve semeridir. Karış hesabı ile ölçü alınarak devenin hörgücüne göre yapılan havutta dolgu olarak kullanılan saz bitkisinin üzeri çul ve keçe örtüler ile kaplanır. İlgi çekici renklere sahip olan havut üzerine çeşitli süsleme malzemeleri de takılır. Devecilik kültürüne ilişkin pek çok ögeye ev sahipliği yapan İncirliova’da havut imalatı yapan zanaatkarlar bulunmaktadır. Deve sayısı en fazla olan İncirliova’nın yanı sıra çevre yerleşimlerdeki pek çok güreş devesinin havutları İncirliova’daki havutçular tarafından yapılmaktadır.
DEVE ÇİFTLİĞİ
Devecilik kültürü günümüzde genel olarak deve güreşleri sürdürülmektedir. Çiftlik kurulmak suretiyle Türkiye’de üretimin yapıldığı ilk yer İncirliova olmuştur. Deveci sütü üretiminin yapıldığı, yavru develerin bulunduğu deve çiftliği ziyaretinizde zamanın yavaşladığını, dinginliği deneyimleyebilirsiniz.
DEVE SUCUĞU
Deve sucuğunun ticari olarak üretimin yapıldığı Türkiye’deki tek yer İncirliova’dır. Deve sucuğu geçmişte İncirliova’da aileler tarafından yapılıyor olsa da, ticari olarak üretimi 1950 yılından itibaren başlamıştır. Değişik bir lezzete sahip olan deve sucuğu, Türkiye’de devecilik kültürünün yaygın olduğu ve günümüzde deve güreşleri düzenlenen 8 ilde (Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya, İzmir, Denizli, Balıkesir ve Manisa) iyi tanınmakta ve talep edilmektedir. Bunun yanı sıra İncirliova’da ve yöredeki haftalık pazarlarda yılın her zamanı deve sucuğu bulunabilmektedir.
DEVE SÜTÜ
Deve sütü, şimdiye kadar ülkemizde ticarete konu olmamış, Yörüklük geleneğini sürdüren ailelerce ihtiyaç kadar üretilen ve tüketilen bir üründü. Günümüzde insan sağlığına yararlılığı; bazı kanser rahatsızlıklarını, diabeti ve otizmi tedavi edici özelliğinin olduğunun kanıtlanması sonucu ticari anlamda üretimi yapılmaktadır. Şu an ticari olarak yalnızca İncirliova’daki deve çiftliğinde üretimi yapılan deve sütü çiğ olarak tüketilmektedir. Tedavi edici özelliği yüksek olan deve sütünü tatmanız ve temin edebilmeniz için sizi Aydın merkez ilçesi Efeler’e 10 km mesafede bulunan İncirliova’ya bekliyoruz.
